Kryzys Mieszka czy Bolesława?

W latach 1031-39 trwał w państwie pierwszych Piastów jeden z największych kryzysów w tysiącletniej historii Polski i zdecydowanie największy od powstania kraju aż po powstanie kozacki bunt Chmielnickiego w 1648 roku. Przeciwko władcom z Gniezna sprzysięgło się całe mnóstwo nieprzyjemnych okoliczności i wydarzeń. Zaczęło się od ataków ruskiego księcia Jarosława Mądrego i cesarza Konrada II. Później przyszły utrata insygniów koronacyjnych, rodzinne walki o władzę, utrata terytoriów, usamodzielnienie się Mazowsza i Pomorza Zachodniego, łupieżczy najazd księcia Czech - Brzetysława, powstanie ludowe, upadek struktur kościelnych i powrót ludności do pogaństwa. Można by rzec, że Piastowie rozbili wówczas bank. Każdy z wymienionych wyżej czynników mógł trwale zdestabilizować nawet najsilniejszą monarchię, a ich idealne wręcz zgranie w czasie sprawiło, że powrót do normalności trwał przez następne kilkadziesiąt lat. O wszystkie te niepowodzenia oskarżany bywa nader często panujący u progu owego kryzysu Mieszko II Lambert, drugi król Polski i syn wielkiego Bolesława Chrobrego. Niektórzy historycy prześcigają się wręcz w ciskaniu gromów w nieszczęsnego Mieszka. Inni litościwie, a do tego słusznie, zauważają jednak, że zaistniała sytuacja może być nie tyle winą niesławnego Lamberta, co jego nad wyraz cenionego ojca!

Kazimierz Odnowiciel wracający do Polski, Wojciech Gerson

Chwila moment. Jak to? Ten wielki, zdecydowany, waleczny Bolesław Chrobry, którego zasługi dla państwa polskiego są nieocenione, miałby być winny jednemu z największych kryzysów w historii swojej ojczyzny? Aby rozwiać wszelkie wątpliwości przyjrzyjmy się długiemu panowaniu pierwszego polskiego króla z nieco innej perspektywy.

Państwo Bolesława Chrobrego miało w chwili, gdy wkraczał on na tron, a więc w 992 roku, sześciu zasadniczych sąsiadów: Prusy, Ruś Kijowską, Węgry, Czechy, Niemcy i Związek Wielecki. Na początku rządów piastowskiego księcia, Polskę łączyły wyjątkowo dobre stosunki z Niemcami, a właściwie Świętym Cesarstwem Rzymskim. Świadectwem tego był zjazd gnieźnieński z roku 1000, podczas którego cesarz Otton III dał wyraz poparcia dla planów Chrobrego dotyczących umocnienia roli Piastów w środkowej Europie. Przyjaźń ta popsuła się jednak nadzwyczaj szybko, bo niemalże natychmiast po śmierci Ottona. Nowy władca - Henryk II - nie był już tak przychylnie nastawiony do Polski, tym bardziej że Bolesław Chrobry, wykorzystując zamęt związany z przejściem władzy w cesarstwie, zajął Miśnię, Milsko i Łużyce. Między innymi z tego powodu toczyła się w latach 1002-1018 wojna polsko-niemiecka.

Koronacja Bolesława Chrobrego według Jana Matejki.

W międzyczasie Bolesław zaczął coraz śmielej poczynać sobie w Czechach. Najpierw, w 1003 roku, osadził na tamtejszym tronie swojego protegowanego - Bolesława Rudego. Już kilka miesięcy później nagle zmienił zdanie, pozbawił i oślepił Rudego, po czym sam zasiadł na tronie czeskim. Wprawdzie panowanie Chrobrego w Pradze nie trwało długo - zaledwie do 1004 roku, lecz w tym czasie udało się przyłączyć do Polski Słowację i Morawy, co razem z kolejnym terytorium spornym, jakim był Śląsk, czyniło relacje polsko-czeskie wyjątkowo nieprzyjemnymi.

Za panowania Chrobrego równie interesująco przedstawiały się stosunki Polski z Rusią. Do głównych inicjatyw polskiego władcy w tym rejonie należała wyprawa kijowska z 1018 roku, która miała na celu przywrócenie na tron w Kijowie zięcia Bolesława, Świętopełka. Kampania zakończyła się pełnym powodzeniem, a w drodze powrotnej Chrobry przyłączył do terytorium swojego państwa Grody Czerwieńskie. Wydawałoby się, że wszystko układa się pomyślnie. Świętopełk nie wytrzymał jednak na kijowskim tronie zbyt długo. W praktyce już w 1019 roku Jarosław Mądry pozbawił go władzy. Nowy książę ruski unormował wprawdzie stosunki z tronem polskim, lecz pamięć o interwencji Chrobrego i zagrabieniu Grodów Czerwieńskich pozostała.

Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa, Wincenty Smokowski

Z tych wydarzeń wyłania się dosyć jasny i klarowny obraz. Otóż Polska w momencie, gdy Mieszko II przejmował tron po ojcu nie miała realnych możliwości sojuszniczych. Spośród pozostałych trzech sąsiadów Prusowie byli bowiem poganami i bratanie się z nimi było niegodne szanującego się władcy, Węgrzy żywili nadzieje na odebranie Piastom Słowacji, a Wieleci nie dysponowali siłami, które byłyby w stanie w jakikolwiek sposób zmienić sytuację polityczną w regionie. Koniec końców klęska była więc nieunikniona.

Dużą rolę w zaistnieniu kryzysu z lat 30. XI wieku miała polityka Bolesława Chrobrego, jak również fakt, że Mieszko II nie starał się jej zbytnio modyfikować. Jest to niezwykle interesujący przykład na to, że historia wcale nie musi być tak oczywista, jak nam się wydaje. ;)